Εμπειρίκος & Καρυωτάκης

Ετικέτες

Ανδρέας Εμπειρίκος, Ηδύφωνο, Κώστας Καρυωτάκης

«Να τον αγαπάτε»

Γνώρισα τον Εμπειρίκο διά της αντιθετικής οδού, αυτής του Καρυωτάκη. Ήταν εποχές που τα θέματα διατυπώνονταν —στα σχολεία, στις σχολές, από τους μεγάλους— απλά και ξάστερα: ο Εμπειρίκος θα ήταν το σωσίβιό μου από την απαισιοδοξία. Η Οκτάνα ήταν ωστόσο η απάντηση του ποιητή στον Καρυωτάκη, ένα «Μνημόσυνον σε μαύρο μείζον / με βαθυπράσινους κισσούς για έναν / άνθρωπο που εις την Πρέβεζαν εχάθη»:

«Μη πήτε λοιπόν ποτέ, ότι ο ποιητής αυτός δεν είχε ιδανικά, και την υστάτην πράξιν του δειλίαν μη την πήτε, μα πάντοτε να ενθυμήσθε, ιδίως όταν οι ευκάλυπτοι θροΐζουν στις αλλέες και βλέπετε κάποιον κατάκοπον εις την σκιάν των να κοιμάται, πάντα να ενθυμήσθε ότι αυτό που λέγεται Ειμαρμένη από δρόμους πολλούς μας έρχεται και προς σημεία απροσδόκητα συχνά πηγαίνει».

Δεν ξέρω αν ο Εμπειρίκος εφευρίσκει τη Μοίρα για να απαλλάξει τον ποιητή από την ευθύνη του θανάτου. Ξέρω όμως ότι η προτροπή του να μην ξεχνάμε τον «άσπρον άγγελον με τα κατάμαυρα πτερά» δίνει στον Καρυωτάκη πίσω τα φτερά που του τσάκισαν, καθώς και την αγγελική του μορφή, το ανεστραμμένο ρομαντικό του Ιδανικό.

Η υπέρβαση στην Οκτάνα γίνεται «παρά τον θάνατον». Με συνείδηση πια ότι η ψυχική απελευθέρωση δεν είναι ένας υπερρεαλιστικός λεκτικός αυτοματισμός, ότι η ποίηση, διόλου αθώα, οφείλει να αντιστρέφει στρατηγικά τους όρους ενός επικίνδυνου παιχνιδιού: με ομιλούντα τεχνάσματα και με αδιανόητα —για κάποιους— οράματα.

Ο υπερρεαλισμός του Εμπειρίκου αξίζει να ιδωθεί ως μια επανάσταση των ενστίκτων που σκανδάλισε όπως σκανδάλισε από την ανάποδη ο Καρυωτάκης. Οι λόγοι είναι οι ίδιοι, ο τρόπος διαφέρει. Και ίσως αυτό με δίδαξαν τα ποιήματά του: πρέπει να πούμε τα λόγια αλλιώς. Με συναίσθηση ότι τα ρήματα υπάρχουν για να εκτοπίζουν τα επίθετα, οι στίχοι για να γίνονται ενεργήματα (ποτέ παθήματα), κι ο ποιητικός λόγος για ν’ ανταγωνίζεται την πραγματικότητα.

Ο Εμπειρίκος γράφει το μεγαλύτερο πεζό ποίημα που έγραψε ποτέ για κάποιον, κι είναι για τον Καρυωτάκη. Κλείνει το θρόισμα των στίχων του με το ονοματεπώνυμο ενός μεγάλου αυτόχειρα. Και με την προτροπή: «να τον αγαπάτε». Ενώ είναι γνωστό σε όλους μας ότι οι ποιητές σπάνια αγαπάνε άλλους ποιητές.

{Δημοσιευμένο στο κυπριακό ένθετο Ηδύφωνο, 2/8/2015}